Xen canh là biện pháp làm vườn rút ra từ việc học hỏi từ thiên nhiên. Tìm hiểu xem những cây nào trồng cạnh nhau sẽ không cạnh tranh dinh dưỡng, nguồn sáng, không hạn chế sự phát triển của nhau, hơn nữa còn có tác dụng tương hỗ qua lại giúp nhau sinh trưởng tốt hơn, chống lại sâu bệnh và tối ưu hoá diện tích đất trồng.
Ví dụ, trồng cây họ đậu có cộng sinh với nấm cố định đạm cho đất cạnh những cây cần lượng đạm lớn cho quá trình sinh trưởng. Trồng 2 loại cây rễ ăn ở tầng đất nông sâu khác nhau sẽ không cạnh tranh dinh dưỡng với nhau, trồng cây thân cao cứng cáp và ít bóng có thể làm chỗ bám cho cây ưa sáng mà thân yếu, trồng cây thân bò, lá lớn giúp che phủ đất và giảm lượng nước tưới, chống xói mòn, trồng loại cây có tác dụng xua đuổi sâu bệnh của cây khác, trồng cây có tác dụng thu hút tập trung sâu bệnh khỏi cây quan trọng, trồng loại cây thu hút sâu bệnh để trứng nhưng có chu kì phát triển khác với sâu bệnh nên cắt đứt được vòng đời của sâu, do đó có thể bẫy sâu. Trồng loại cây có mùi hương dẫn dụ côn trùng nên thu hút các loài thiên địch đến ăn sâu hại và thụ phấn. Ví dụ, cây điền thanh có thể bẫy khá nhiều loại sâu hại lúa, và làm phân xanh, cố định đạm. Trồng bí đỏ, ngô và đậu chung với nhau, bí đỏ giữ ẩm và mát luống, che sáng nên thu hút giun đất đào xới đến tận lớp đất bề mặt, rất tốt cho rễ đậu, đậu tổng hợp đạm cho đất, ngô hấp thu đạm này và cung cấp chỗ dựa cho đậu leo. Các cây họ cúc đuổi được nhiều loại sâu ăn lá. Thân nhiều cây họ cà có độc tố gây tê liệt thần kinh nên bị nhiều loại sâu bọ trưởng thành tìm chỗ đẻ trứng lảng tránh, có thể nhân tiện đuổi giúp cây hàng xóm của nó. Những cây càng ở cạnh nhau càng tươi tốt như vậy được cho là yêu thích nhau.
Đảo ngược lại, có những cây nếu trồng cạnh nhau sẽ cạnh tranh dinh dưỡng, ánh sáng, thu hút sâu bệnh tới hãm hại nhau, nên sẽ bị cho là ghét bỏ nhau.
Bài viết này lấy nguồn từ trang http://www.heirloom-organics.com/guide/companionplanting.html và bổ sung 1 số ảnh chụp mượn được qua google. Do nội dung đa phần dành cho rau củ quả của Âu Mỹ nên khó tránh khỏi hạn chế. Em sẽ bổ sung bài về xen canh rau củ quả Việt Nam sau khi có thông tin chính xác về các loại rau củ khi trồng chung của Việt Nam sau. Những phần thích hay ghét bị bỏ trống là do trong bài không cung cấp thông tin:
1. Măng Tây (asparagus)
Thích: Húng quế, cà chua, cải xoong, rau mùi
Ghét: Hành tây, tỏi, khoai tây
2. Chi đậu ván (Beans)
Thích: cà rốt, cải bắp, lơ trắng, dưa chuột, cây của chi cúc vạn thọ
Ghét: hành tăm, tỏi tây, tỏi
3. Đậu răng ngựa (đậu tằm) (Broad Beans)
Thích: cây thuộc chi cải, cà rốt, cần tây, ngô, xà lách, khoai tây
Ghét: tiểu hồi (1 loại thì là để lấy hạt làm gia vị) (fennel)
4. Củ dền (Beets)
Thích: cây thuộc chi cải, xà lách, hành tây, cây xô thơm (sage)
Ghét: đậu cove thân leo
5. Lơ xanh (Broccoli)
Thích: cần tây, cúc la mã, thì là, cây hương thảo
Ghét: kinh giới cay (oregano), dâu tây
6. Bắp cải tý hon (Brussel Sprouts)
Thích: khoai tây, cỏ xạ hương (thyme)
Ghét: dâu tây
7. Cải Bắp (Cabbage)
Thích: củ dền, khoai tây, kinh giới cay, cây xô thơm
Ghét: dâu tây, cà chua
8. Cà rốt (carrot)
Thích: đậu cove bụi, đậu cove leo, xà lách, hành tây, đậu hà lan, cà chua
Ghét: húng quế, thì là, củ cải vàng (parsnip) cải củ (radish),
9. Lơ trắng (cauliflower)
Thích: cây thuộc chi đậu ván, cần tây, kinh giới cay (oregano)
Ghét: cải xoong, cây trong chi đậu hà lan, khoai tây, dâu tây, cà chua
10. Cần Tây (celery)
Thích: cải bắp, tỏi tây, hành tây, rau chân vịt, cà chua
Ghét: củ cải vàng, khoai tây
11. Ngô (corn)
Thích: cây trong chi đậu ván, dưa chuột, dưa lưới, đậu hà lan, bí đỏ, khoai tây, cải củ
Ghét: cà chua
12. Dưa chuột (Cucumber)
Thích: chi đậu ván, cần tây, xà lách, đậu hà lan, cải củ
Ghét: lơ trắng, khoai tây, húng quế
13. Cà dái dê (cà tím trái dài) (Eggplant)
Thích: chi đậu ván, chi ớt, khoai tây, rau chân vịt
Ghét:
14. Tỏi tây (leek)
Thích: cà rốt, cần tây, dâu tây
Ghét:
15. Xà lách (Lettuce)
Thích: cà rốt, cải củ, dâu tây
Ghét: chi đậu ván, củ dền, mùi tây
16. Dưa lưới (melon)
Thích: ngô, cải củ
Ghét: khoai tây
17. Hành tây (onion)
Thích: rau mầm, lơ xanh, cải bắp, xà lách, dâu tây, cà chua
Ghét: chi đậu ván, đậu hà lan
18. Đậu hà lan (pea)
Thích: chi đậu ván, cà rốt, ngô, dưa chuột, cải củ
Ghét: cây họ hành
19. Khoai tây (potato)
Thích: chi đậu ván, ngô, cải bắp, đậu hà lan, cà dái dê
Ghét: dưa chuột, bí rợ, hoa hướng dương, bí (squash)
20. Bí rợ (pumpkin)
Thích: ngô
Ghét: khoai tây
21. Rau chân vịt (spinach)
Thích: cần tây, lơ trắng, cà dái dê
Ghét:
22. Cà chua (tomato)
Thích: măng tây, cần tây, cà rốt, mùi tây, chi cúc vạn thọ
Ghét: ngô, khoai tây, tiều hồi (fennel)
23. Bí ngòi (zucchini)
Thích: cải xoong
Ghét:
Một số gợi ý về bố cục luống
